Jednym z istotnych elementów relacji pomiędzy szkołą, uczniem i rodzicami jest dostęp do informacji o postępach w nauce. W praktyce oznacza to nie tylko możliwość rozmowy z nauczycielem, ale także wgląd w rzeczywiste wyniki pracy ucznia – przede wszystkim w sprawdzone i ocenione prace pisemne.
Zasady te reguluje art. 44e ust. 4 i 7 ustawy o systemie oświaty, który jednoznacznie wskazuje, że sprawdzone i ocenione prace pisemne ucznia są udostępniane uczniowi i jego rodzicom, a sposób udostępniania dokumentacji określa statut szkoły.
Co oznacza „udostępnienie pracy ucznia”?
Wielu dyrektorów szkół oraz nauczycieli błędnie interpretuje pojęcie „udostępnienia pracy ucznia”. W statutach szkół często pojawia się zapis, że prace uczniów można jedynie „oglądać w obecności nauczyciela lub dyrektora”, bez możliwości kserowania, fotografowania czy wynoszenia ich poza teren szkoły.
Tymczasem taka interpretacja jest niezgodna z intencją ustawodawcy. Ustawa mówi o „udostępnianiu”, a nie o „udostępnianiu do wglądu”. To zasadnicza różnica – „udostępnienie” oznacza przekazanie pracy uczniowi lub rodzicowi w sposób umożliwiający swobodne zapoznanie się z jej treścią i powrót do niej w dowolnym czasie, a nie tylko krótkotrwały wgląd pod kontrolą szkoły.
Prawo do informacji o postępach w nauce
Dostęp do sprawdzonych prac pisemnych jest jednym z podstawowych praw ucznia i jego rodziców, wynikających z prawa do informacji o postępach w nauce. Prace pisemne – takie jak klasówki, sprawdziany czy kartkówki – są nie tylko narzędziem oceniania, lecz także formą informacji zwrotnej, wskazującej, nad czym uczeń powinien jeszcze popracować.
Ograniczanie dostępu do tych prac, np. poprzez zakaz ich kopiowania czy fotografowania, stoi w sprzeczności z ideą przejrzystości procesu edukacyjnego.
Stanowisko Ministerstwa Edukacji Narodowej
Już w 2015 roku Departament Informacji i Promocji MEN zajął oficjalne stanowisko w tej sprawie. Wskazano w nim, że szkoła powinna brać pod uwagę realne możliwości szybkiego i wygodnego otrzymania przez ucznia lub rodzica sprawdzonej pracy.
Resort wymienił przykładowe sposoby udostępniania, takie jak:
- przekazanie uczniowi oryginału pracy lub jej kopii,
- wypożyczenie pracy do domu z prośbą o podpisanie i zwrot,
- przekazanie pracy w formie elektronicznej (np. skanu).
MEN podkreślił również, że udostępnienie pracy wyłącznie na terenie szkoły, np. w czasie wywiadówek, nie spełnia wymogu swobodnego dostępu rodziców do informacji o postępach w nauce dziecka.
Czy szkoła może zakazać kopiowania i fotografowania prac?
Nie. Szkoła nie ma podstaw prawnych do wprowadzenia zakazu kserowania, fotografowania lub kopiowania prac uczniów.
Jak wskazuje orzecznictwo i stanowiska resortowe, praca pisemna ucznia jest jego wytworem intelektualnym, powstałym w wyniku jego pracy. Pomimo że powstaje w ramach procesu edukacyjnego, jej autorem pozostaje uczeń. W związku z tym zarówno uczeń, jak i jego rodzice mają prawo do swobodnego dostępu do tej pracy – w tym do jej kopiowania na własne potrzeby.
Zakaz fotografowania lub żądanie złożenia „wniosku o udostępnienie pracy ucznia” są działaniami sprzecznymi z przepisami prawa i z zasadą transparentności procesu oceniania.
„Udostępnienie” a „wgląd” – istotna różnica
Warto zwrócić uwagę na różnicę pomiędzy pojęciami „wgląd” i „udostępnienie”.
- Wgląd oznacza jedynie możliwość zobaczenia dokumentu w określonych warunkach, bez prawa do jego utrwalenia.
- Udostępnienie natomiast to pojęcie szersze – obejmuje umożliwienie trwałego zapoznania się z dokumentem, wykonania jego kopii lub utrwalenia w innej formie.
W kontekście art. 44e ustawy o systemie oświaty należy więc przyjąć, że szkoła nie może ograniczać rodzicom dostępu do sprawdzonych prac wyłącznie do krótkiego wglądu na miejscu.
Obowiązki nauczyciela i dyrektora
Nauczyciel ma obowiązek nie tylko ocenić pracę ucznia, ale również poinformować ucznia i jego rodziców o sposobach sprawdzania osiągnięć oraz zapewnić dostęp do wyników oceniania.
Z kolei dyrektor szkoły odpowiada za to, by statut szkoły w sposób zgodny z prawem określał sposób udostępniania prac i nie naruszał prawa uczniów oraz rodziców do informacji o postępach w nauce.
Akceptacja zasad przez uczniów i rodziców
Sposób udostępniania sprawdzonych prac powinien być jasny, przejrzysty i akceptowany przez wszystkich uczestników procesu kształcenia – zarówno nauczycieli, jak i uczniów oraz ich rodziców.
Transparentność i dostępność informacji budują zaufanie do szkoły, a jednocześnie stanowią gwarancję, że proces oceniania odbywa się zgodnie z zasadami rzetelności i poszanowania praw ucznia.
Podsumowanie
Prace pisemne uczniów muszą być udostępniane, a nie tylko pokazywane. Ograniczanie dostępu do nich wyłącznie na terenie szkoły lub zakaz ich kopiowania jest niezgodny z przepisami prawa oświatowego oraz ze stanowiskiem MEN.
Udostępnienie pracy oznacza umożliwienie uczniowi i rodzicom swobodnego zapoznania się z jej treścią, utrwalenia jej kopii i wielokrotnego powrotu do niej.
To prawo jest jednym z filarów przejrzystości w edukacji – i obowiązkiem, którego szkoły nie mogą pomijać.
