Zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom i uczniom jest jednym z najważniejszych obowiązków dyrektora każdej placówki oświatowej. To nie tylko kwestia organizacyjna czy wychowawcza, lecz przede wszystkim obowiązek wynikający wprost z przepisów prawa. W sytuacjach, gdy istnieje podejrzenie naruszenia praw dziecka, dyrektor szkoły, przedszkola lub innej placówki ma obowiązek powiadomić odpowiednie organy – w szczególności sąd rodzinny, prokuraturę lub policję.
Współpraca z instytucjami działającymi na rzecz dziecka
Zgodnie z przepisami prawa oświatowego, dyrektor szkoły zobowiązany jest do współpracy z instytucjami wspierającymi dziecko i jego rodzinę, takimi jak sądy rodzinne, ośrodki pomocy społecznej, kuratorzy sądowi czy organizacje zajmujące się ochroną praw dziecka.
Taka współpraca ma szczególne znaczenie w sytuacjach, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że prawa dziecka zostały naruszone – na przykład poprzez zaniedbanie, przemoc fizyczną, psychiczną, seksualną lub innego rodzaju nadużycia ze strony opiekunów.
W praktyce oznacza to, że jeśli nauczyciel, wychowawca lub dyrektor dostrzegą symptomy mogące wskazywać na krzywdzenie dziecka, są zobowiązani do reakcji – zarówno wewnętrznej (rozmowa, interwencja, konsultacja z pedagogiem), jak i formalnej, polegającej na powiadomieniu właściwych organów.
Podstawa prawna obowiązku zgłaszania
Zasadnicze znaczenie w tym zakresie mają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Art. 572 KPC stanowi, że:
„§ 1. Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy.
§ 2. Obowiązek wymieniony w § 1 ciąży przede wszystkim na urzędach państwowych, organach administracji rządowej, jednostkach samorządu terytorialnego, a także placówkach oświatowych.”
W praktyce oznacza to, że jeśli w przedszkolu lub szkole pojawi się podejrzenie, iż rodzice w niewłaściwy sposób wykonują władzę rodzicielską (np. poprzez stosowanie przemocy, zaniedbanie czy narażanie dziecka na szkodę), dyrektor ma prawny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny.
Obowiązek wynikający z prawa karnego
Z kolei art. 304 Kodeksu postępowania karnego nakłada na każdego obywatela społeczny obowiązek zawiadomienia organów ścigania o przestępstwie:
„Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję.”
W odniesieniu do placówek oświatowych oznacza to, że jeśli istnieje podejrzenie, iż wobec dziecka popełniono czyn zabroniony (np. przemoc fizyczną lub psychiczną), należy niezwłocznie poinformować prokuraturę lub policję.
Przemoc wobec dziecka a obowiązki szkoły
Definicję przemocy wobec dziecka odnajdujemy w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej (dawniej: ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie). Zgodnie z art. 2 pkt 2 tej ustawy, przemoc to:
„(…) jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste, w szczególności godność, nietykalność cielesną, wolność, powodujące szkody na zdrowiu fizycznym lub psychicznym (…)”.
Tego rodzaju czyny są ścigane z urzędu, co oznacza, że nie można ich ignorować ani bagatelizować.
Brak obowiązku opracowania odrębnych procedur – ale nie brak obowiązku działania
Choć przepisy prawa oświatowego nie nakładają na szkoły i przedszkola obowiązku opracowywania odrębnych procedur wewnętrznych dotyczących reagowania na przypadki przemocy wobec dzieci, nie zwalnia to placówek z podejmowania konkretnych działań.
W praktyce zasady postępowania w takich sytuacjach powinny wynikać ze standardów bezpieczeństwa obowiązujących w danej placówce.
Standardy ochrony małoletnich – tzw. ustawa Kamilkowa
W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera tzw. ustawa Kamilkowa, która wprowadziła obowiązek opracowania i wdrożenia standardów ochrony małoletnich przed przemocą. Standardy te obejmują m.in.:
- określenie zasad postępowania w przypadku podejrzenia krzywdzenia dziecka,
- sposób reagowania na sygnały o naruszeniu praw dziecka,
- współpracę z sądem rodzinnym, policją, prokuraturą i innymi instytucjami,
- szkolenie kadry pedagogicznej w zakresie rozpoznawania przemocy i reagowania na nią.
Celem tych standardów jest zapewnienie dzieciom bezpiecznego środowiska oraz stworzenie mechanizmów pozwalających na szybką i skuteczną interwencję w sytuacjach zagrożenia.
Rola dyrektora i odpowiedzialność prawna
Dyrektor szkoły lub przedszkola, jako osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo uczniów, ma obowiązek reagować zawsze, gdy istnieje podejrzenie, że dziecko może doświadczać krzywdy. Zaniechanie takiego działania może zostać uznane za naruszenie obowiązków służbowych, a w skrajnych przypadkach – nawet za zaniechanie zawiadomienia o przestępstwie.
Dlatego tak ważne jest, by każda placówka oświatowa posiadała jasne procedury reagowania oraz przeszkoloną kadrę, która potrafi rozpoznać sygnały mogące świadczyć o przemocy.
Podsumowanie
Obowiązek zgłaszania spraw związanych z podejrzeniem naruszenia praw dziecka to nie tylko kwestia moralna, ale przede wszystkim prawny obowiązek dyrektora i nauczycieli.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości, należy niezwłocznie zawiadomić właściwe instytucje – sąd rodzinny, policję lub prokuraturę – zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, Kodeksu postępowania karnego oraz ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej.
Dzięki odpowiedzialnej postawie i znajomości obowiązujących regulacji, szkoła i przedszkole mogą realnie chronić dzieci przed krzywdą, wypełniając tym samym swoje najważniejsze zadanie – zapewnienie bezpieczeństwa i dobra dziecka.
